Rozpoznanie choroby alkoholowej Definicja terminu „alkoholizm” przez lata ewoluowała. Dokonując jego opisu, używa się też szeregu rozmaitych określeń. Poza pijaństwem, popularne były: alkoholomania, oinomania (gr. oino – wino), czy też dipsomania (gr. dipsa – pragnienie). Dopiero wraz z opublikowaniem w 1849 r. pracy szwedzkiego lekarza Magnusa Hussa, zaczęto używać terminów „alkoholizm” i „choroba alkoholowa”. W 1901 r. Kurz i Krepelin po raz pierwszy posłużyli się terminem „nałóg alkoholowy” w odniesieniu do osób, które nie były wystarczająco silne, by zaprzestać picia, które narażało je na poważne szkody.
Na szczególną uwagę zasługują także poglądy Jellinka, który w oparciu o prowadzone przez siebie badania uznał, że „alkoholizm przewlekły to każde używanie napojów alkoholowych, które powoduje szkodę dla osoby pijącej, społeczeństwa lub obojga. Proponowane sposoby rozumienia alkoholizmu nie zawsze oparte były na jednolitych kryteriach, często uwzględniały wybrane aspekty, przedstawiając fragmentaryczny obraz choroby. Taki stan rzeczy wzbudził potrzebę, a wręcz przymus, ujednolicenia kryteriów diagnostycznych alkoholizmu i wyraźnego odseparowania choroby od spożywania alkoholu w ogóle. W związku z tym, problemem szkodliwości nieumiarkowanego picia zainteresowali się eksperci Światowej Organizacji Zdrowia, którzy w 1978 r. zadecydowali o wprowadzeniu do IX wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów terminu „zespół uzależnienia od alkoholu”, w miejsce dotychczas stosowanych określeń.
Na skutek tych zmian w Polsce od 1980 r., zespół uzależnienia od alkoholu uznawany jest za: „stan zmian psychicznych i zwykle też somatycznych, spowodowanych używaniem alkoholu, charakteryzujących się określonymi reakcjami behawioralnymi i innymi, które z reguły obejmują skłonność do stałego lub okresowego używania alkoholu w celu doznania jego efektów psychicznych, a czasem także by uniknąć złego samopoczucia wynikającego z braku alkoholu”. Równocześnie, zgodnie z obowiązującą obecnie Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, podstawą jego rozpoznania jest wystąpienie przynajmniej trzech z następujących objawów:
1. silna potrzeba lub przymus picia alkoholu („głód alkoholowy”);
2. zaburzona zdolność kontrolowania picia alkoholu – trudności w powstrzymaniu się od picia, w jego zakończeniu lub problem z kontrolowanie ilości wypijanego alkoholu;
3. wystąpienie objawów abstynencyjnych (drażliwość, zaburzenia snu, nadmierna potliwość, tachykardia, drżenie mięśniowe, nadciśnienie tętnicze) oraz picie alkoholu w celu złagodzenia lub uniknięcia alkoholowego zespołu odstawienia;
4. zmiana tolerancji na alkohol – konieczność przyjmowania coraz większych dawek alkoholu;
5. narastające zaniedbywanie alternatywnych dla picia przyjemności oraz zainteresowań;
6. kontynuowanie picia alkoholu pomimo posiadanej wiedzy o jego szkodliwości. Szczególną cechą choroby alkoholowej jest to, że uzależniony zwykle nie dostrzega u siebie niepokojących objawów jak również grożącego mu niebezpieczeństwa. Tym samym nie podejmuje on wysiłków żeby się wyleczyć, przeciwnie – stara się ukryć chorobę nie tylko przed otoczeniem, ale i przed samym sobą.
Alkoholizm niejedno ma imię, czyli o różnorodności zjawiska Badacze skoncentrowani na problemie alkoholowego nałogu, już stosunkowo dawno dostrzegli odmienność tego zjawiska w odniesieniu do indywidualnych cech osób pijących.
W latach 60. XX w. Jellinek, kontynuując swoje badania nad alkoholizmem wyróżnił szereg jego typów, ujmując w ten sposób różnice kontekstu picia oraz jego formy. Poszczególne rodzaje alkoholizmu oznaczył kolejnymi literami greckiego alfabetu:
– alkoholizm Alfa – jest to uzależnienie oparte wyłącznie na czynnikach psychologicznych. Występuje u osób o niewielkiej tolerancji na frustrację, nieradzących sobie z napięciem i stresem. Osoby te przeważnie sięgają po alkohol, by dodać sobie odwagi, odizolować się od rzeczywistości, uśmierzyć cierpienie. Piją zbyt wiele i często w nieodpowiednich okolicznościach, co niejednokrotnie staje się przyczyną poważnych kłopotów;
– alkoholizm Beta – ten rodzaj pacjenta charakteryzuje się uzależnieniem opartym w głównej mierze na czynnikach społecznych i w zasadzie nie jest on związany z uzależnieniem fizycznym lub psychicznym. Podstawowe przyczyny picia są wynikiem wpływu sytuacji społecznych, panujących obyczajów, jak i norm środowiskowych. Zwykle problemy dotyczą somatycznych konsekwencji nadmiernego picia;
– alkoholizm Gamma – chroniczny i progresywny rodzaj alkoholizmu, będący najbardziej typową formą tej choroby. Zwykle rozpoczyna się od fazy uzależnienia psychicznego i powoli postępuje, aż do wytworzenia się zależności fizycznej. Obserwuje się tu stopniową utratę kontroli nad piciem. Postępom choroby towarzyszy wzrost tolerancji, a wraz z przerwaniem kontaktu z alkoholem także objawy abstynencyjne;
– alkoholizm Delta – alkoholik tego typu kontroluje ilość spożywanego alkoholu, nie jest jednak zdolny do powstrzymywania się od picia. Wszelkie próby przerwania picia prowadzą do doświadczania przykrych dolegliwości objawów zespołu odstawienia. Alkoholizm ten cechuje osoby, które całymi latami regularnie piją niskoprocentowe trunki, powodując utrzymywanie się stałego poziomu alkoholu we krwi;
– alkoholizm Epsilon – odmiana alkoholizmu charakteryzująca się okresowym upijaniem się osoby, która potrafi bez trudu powstrzymać się od picia przed dłuży czas, jednocześnie nie doświadczając silnego pragnienia alkoholu. Gdy jednak zacznie pić, pije intensywnie, aż do momentu uzyskania stanu całkowitego oszołomienia. Konsekwencje nadużywania alkoholu Alkoholizm i nadużywanie alkoholu nieuchronnie prowadzą do zmian somatycznych całego organizmu a także wielu problemów natury społecznej.
Poniżej przestawione zostaną (z racji ograniczonej objętości rozdziału), jedynie wybrane konsekwencje – te najważniejsze.
– Problemy zdrowotne; Nieleczona choroba alkoholowa staje się przyczyną wyniszczenia organizmu, a w konsekwencji – śmierci. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, iż 2,5 mln zgonów rocznie jest wynikiem nadmiernej konsumpcji alkoholu.
– Nieumiarkowane spożycie alkoholu negatywnie wpływa na homeostazę ustroju czyniąc go bardziej podatnym na infekcje i uszkodzenia. Jak pokazują dane statystyczne, alkohol przyczynia się do 4,5% światowej zachorowalności na różnego rodzaju choroby. W dużym stopniu związane są one z:
– układem pokarmowym – u alkoholików występuje upośledzenie funkcjonowania górnego odcinka przewodu pokarmowego, które najczęściej przejawia się w postaci zapalenia i żylaków przełyku oraz owrzodzenia żołądka lub dwunastnicy. Długotrwałe picie alkoholu prowadzi do rozwoju marskości wątroby, co niewątpliwie jest najpoważniejszym schorzeniem. Choroba rozwija się u ponad 15% alkoholików i w 50% przypadków, przy braku rezygnacji z konsumpcji alkoholu, prowadzi do śmierci. U osób nadmiernie pijących dochodzi również do przewlekłego lub ostrego zapalenia trzustki;
– układem krążenia – nadużywanie alkoholu jest przyczyną podwyższonego ciśnienia tętniczego. Wysokie stężenie alkoholu we krwi negatywnie wpływa również na prace mięśnia sercowego – obserwuje się zaburzenia rytmu, które często stanowią bezpośrednią przyczynę zgonów. Istotnym problemem jest też alkoholowa kardiomiopatia;
– układem rozrodczym – intensywne spożywanie alkoholu może przyczynić się do zaburzeń hormonalnych. U mężczyzn obserwuje się obniżenie poziomu testosteronu. Skutkiem tego jest feminizacja cech męskich przejawiająca się obkurczaniem jąder, upośledzeniem wytwarzania nasienia, powiększeniem gruczołów piersiowych i zmianą owłosienia. Zmiany hormonalne u kobiet wpływają natomiast na zaburzenia cyklu menstruacyjnego, płodność oraz przedwczesną menopauzę. W rozwoju uzależnienia od alkoholu dochodzi do coraz większych zmian skórnych oraz zaburzeń w centralnym i obwodowym układzie nerwowym. Przewlekłe picie alkoholu zakłóca również funkcjonowanie układu odpornościowego, co przejawia się wzmożoną wrażliwością na choroby nowotworowe.
Prowadzone w Polsce badania wskazują, że około 12% wszystkich nowotworów u mężczyzn i 3% zachorowań u kobiet uwarunkowana jest spożyciem alkoholu. Ludzie intensywnie pijący w większym stopniu zagrożeni są rakiem wątroby, żołądka, przełyku, części nosowej gardła, krtani, tchawicy, piersi oraz prostaty26. Problemy społeczne Nadużywanie alkoholu ma złożony i niezwykle destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie społeczne człowieka. Dotkliwe konsekwencje przeważnie obejmują najważniejsze sfery życia28: – sferę osobistą – rozpad ważnych więzi, utrata bliskich osób, rozpad małżeństwa, zawężenie życiowych celów i dążeń, wzrost agresji oraz przemocy, ubóstwo i drastyczne obniżenie się standardu egzystencji, trudności w kontaktach interpersonalnych i izolacja społeczna;
– sferę zawodową – spadek kompetencji zawodowych, utrata wiarygodności, absencja w pracy i słabe jej wyniki, ryzyko zwolnienia czy zmniejszone szanse awansu;
– sferę prawną – naruszanie prawa, popełnianie różnego rodzaju przestępstw i wykroczeń. Dokładne oszacowanie rzeczywistych szkód społecznych jest niezwykle trudne. Z dotychczasowych danych statystycznych wynika, że aż 4 mln Polaków żyje w rodzinach, w których alkohol prowadzi do przemocy, zaniedbań, ubóstwa i demoralizacji. Blisko 2 mln dzieci cierpi z powodu choroby alkoholowej rodziców. Większość rozwodów (70%) ma podłoże alkoholowe.
Alkohol, to również częsta przyczyna wypadków komunikacyjnych, utonięć i pożarów. Podsumowanie Nadużywanie alkoholu czy jego nałogowe picie są problemem ogólnospołecznym, z którym społeczeństwa nowożytne zmagają się od wielu lat. Ponieważ problem ten plasuje się na wysokich pozycjach w rankingu najczęstszych patologii, państwo prowadząc politykę społeczną jest zobligowane do minimalizowania jego skali. Zgodnie z treścią Konstytucji każdy człowiek ma prawo do zdrowia. Zawarte w przepisie pojęcie zdrowia należy rozumieć jako zabezpieczenie utrzymania stanu zdrowia oraz prowadzenie przez państwo działań profilaktycznych zapobiegających zagrożeniom, innymi słowy – dbałość o funkcjonowanie społeczeństwa wolnego od nałogów i problemów alkoholowych
