Wstrząs hipowolemiczny to nagły kliniczny stan zagrożenia życia. Podczas wstrząsu hipowolemicznego dochodzi do gwałtownego spadku ciśnienia, a dalej do niedotleniania narządów. Jakie są przyczyny i objawy wstrząsu hipowolemicznego? Na czym polega leczenie?
Wstrząs hipowolemiczny spowodowany jest względnym lub bezwzględnym obniżeniem objętości krwi krążącej. Utrata ponad 20 procent (jednej piątej) objętości krwi lub płynów jest to stan zagrażający życiu. Tak poważna utrata płynów uniemożliwia sercu efektywne pompowanie krwi. Dochodzi do masywnego obniżenia skurczowego ciśnienia tętniczego poniżej 90 mmHg (prawidłowo wynosi ono ok. 120 mmHg). Aby pacjent mógł przeżyć konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna!
Fazy wstrząsu hipowolemicznego – jak wygląda wstrząs?
Początkowo we wstrząsie hipowolemicznym dochodzi do obniżenia ciśnienia krwi. Konsekwencją niskiego ciśnienia krwi jest spadek ukrwienia narządów wewnętrznych. Początkowo organizm próbuje się bronić. Uruchamia szereg reakcji przeciwdziałających postępującemu niedokrwieniu narządów.
- Pierwsza faza wstrząsu to wyrównanie – organizm próbuje wyrównać niskie ciśnienie krwi (hipotensję) poprzez skurcz naczyń i przyspieszone bicie serca.
- Kolejna faza to centralizacja – organizm zabezpiecza przede wszystkim ważne dla życia narządy, jak serce, płuca, mózg. Dzieje się to kosztem ukrwienia skóry i kończyn. W tej fazie charakterystyczna jest bladość skóry.
- Kolejny etap wstrząsu hipowolemicznego to zmiany metaboliczne – w wyniku niedotlenienia komórek zachodzą niekorzystne zmiany w ich metabolizmie.
- Czwarty i ostatni etap to faza nieodwracalna – w jej przebiegu dochodzi do poważnego zagrożenia życia: krytycznego spadku ciśnienia, spowolnienia pulsu, agregacji składników krwi i niewydolności wielonarządowej.
Pomiędzy poszczególnymi fazami wstrząsu nie ma wyraźnej granicy. Przechodzą płynnie, jedna w drugą.
Wstrząs hipowolemiczny: przyczyny
- utrata pełnej krwi – krwawienie, krwotok – WSTRZĄS KRWOTOCZNY
- zmniejszenie objętości osocza wskutek:
– ucieczki osocza do zmiażdżonych tkanek (obrażenia)
– utraty z powierzchni skóry (oparzenia, zespół Lyella, zespół Stevensa i Johnsona, złuszczające zapalenie skóry)
– zmniejszenia objętości płynu pozakomórkowego (stany odwodnienia) wynikające albo ze zmniejszonej podaży wody – najczęściej u osób starszych (z upośledzonym pragnieniem) i niesamodzielnych, albo ze zwiększonej utraty wody i elektrolitów przez przewód pokarmowy (biegunka i wymioty),
– nerki (diureza osmotyczna w kwasicy cukrzycowej ketonowej i nieketonowej hiperglikemii hiperosmolarnej,
– wielomocz i nadmierne wydalanie sodu w niedoborze gliko- i mineralo kortykosteroidów, rzadko moczówka prosta podwzgórzowa i nerkowa),
– utrata wody przez skórę (gorączka, hipertermia, przegrzanie)
– ucieczki płynów do tzw. trzeciej przestrzeni – światła jelit (niedrożność porażenna lub mechaniczna), rzadziej jam surowiczych (otrzewnej – wodobrzusze)
– zwiększenia przepuszczalności ściany naczyniowej we wstrząsie anafilaktycznym i wstrząsie septycznym.
Wstrząs hipowolemiczny: objawy
Objawy wstrząsu hipowolemicznego różnią się w zależności od tego, jak poważna jest utrata płynów i/lub krwi. Objawy krwawienia wewnętrznego mogą być trudne do rozpoznania przed pojawieniem się objawów wstrząsu. Krwawienie zewnętrzne będzie jednakże widoczne. Objawy wstrząsu krwotocznego mogą pojawić się z opóźnieniem. U starszych osób dorosłych objawy mogą wystąpić dopiero po osiągnięciu przez wstrząs zaawansowanego stadium. Główne objawy to:
- osłabienie
- pragnienie
- bladość
- skurczowe ciśnienie tętnicze <90 mmHg
- tachykardia
- przyspieszenie i spłycenie oddechu (tachypnoe)
- zimna, wilgotna skóra (powrót kapilarny>2 sek.)
- zmniejszone wydzielanie moczu
- splątanie, lęk
Do objawów krwotoku wewnętrznego należą:
- ból brzucha
- krew w kale
- krwiomocz
- krwawienie z pochwy (silne, zazwyczaj większe niż w czasie prawidłowej miesiączki)
- wymiotowanie krwią
- ból w klatce piersiowej
- obrzęk jamy brzusznej
Wstrząs hipowolemiczny: pierwsza pomoc
Wstrząs jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i w każdym przypadku podejrzenia jego wystąpienia należy wezwać pomoc medyczną. Nie należy samemu prowadzić samochodu w przypadku obfitego krwawienia lub wystąpienia objawów wstrząsu. Nie należy podawać choremu żadnych leków ani płynów doustnie. We wstrząsie hipowolemicznym spowodowanym krwawieniem zewnętrznym należy spróbować zatamować lub ograniczyć krwawienie. Jeśli chory traci przytomność, trzeba ułożyć go w pozycji bezpiecznej tzw. bocznej ustalonej. Warto zabezpieczyć go przed wychłodzeniem (np. poprzez okrycie kocem termicznym). Jednocześnie należy być gotowym do rozpoczęcia resuscytacji (masażu serca naprzemiennie ze oddychaniem usta-usta), jeśli doszłoby do zatrzymania krążenia. Czynności te nie mogą jednak w żaden sposób opóźnić wezwania wykwalifikowanej pomocy lub przewiezienia chorego do szpitala.
Wstrząs hipowolemiczny: rokowanie
Wstrząs hipowolemiczny bez interwencji medycznej prowadzi do zgonu. Niedobór krwi lub płynów w organizmie może spowodować uszkodzenie narządów takich jak nerki czy mózg. Może dojść do gangreny kończyn, zawału serca. Skutki wstrząsu hipowolemicznego zależą od ilości utraconej krwi i/lub płynów, tego jak szybko to następuje oraz rozległości uszkodzeń. Na szanse przeżycia wpływa też szybkie udzielenie fachowej pomocy. Przewlekłe choroby takie jak cukrzyca, choroby serca, płuc czy nerek również mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań.
